Polska w okowach ,,systemu północnego" Zofia Zielińska

Książka Polska w okowach „systemu północnego” 1763-1766 nie mogłaby powstać, gdyby nie stały się dla nas dostępne archiwa rosyjskie. Dzięki nim oraz wciąż mało znanym starym rosyjskim publikacjom źródłowym, a do pewnego stopnia także dzięki archiwaliom pruskim, udało się uzupełnić wiedzę o wpływie Petersburga i Berlina na klęskę prób modernizacji Rzeczypospolitej. Prace nad odrodzeniem państwa polskiego zostały podjęte z dużym impetem od pierwszych chwil panowania przez Stanisława Augusta i wspierających go  „starych” książąt Czartoryskich. Niepowodzenie tych dążeń w znacznie większym stopniu, niż sądziliśmy wcześniej, wynikało z niesuwerenności Rzeczypospolitej, datującej się od czasów Piotra I. Rzeczywistym hegemonem polskiego państwa była bowiem Rosja, jednoznacznie wroga jej odrodzeniu, a jej sprzymierzeńcem w pilnowaniu, by młodemu królowi nie udało się zmodernizować kraju: Prusy. Śledzenie podejmowanych przez króla i przywódców „Familii” wysiłków, które miały przywrócić Rzeczypospolitej dawny „lustr”, to odkrywanie krok po kroku, jak Stanisław August, w 1763 r. uznawany przez Katarzynę II za sujet convenable (człowieka odpowiedniego, tj. takiego, na którego pełną uległość imperatorowa liczyła), stawał się w oczach Petersburga najniebezpieczniejszym jego wrogiem. Taką ocenę młodego polskiego władcy sformułowano nad Newą już w 1766 r.